صنعت اینترنت در کشور

ورود اینترنت به ایران در اوایل دهه ۷۰ اتفاق افتاد و سرآغاز تحول دیجیتال در همه حوزه‌های کشور شد. به گفته پیشکسوتان عرصه اینترنت، در اواخر دهه ۶۰، تب ایمیل و اینترنت در اکثر دانشگاه‌­های ایران، فراگیر شده بود و همین سرویس ساده یعنی ایمیل، نقطه‌ای برای شروع آشنایی اکثر جوانان آن دوره با اینترنت شد. در آن زمان بیشتر محققان از ایمیل برای ارتباط بایکدیگر و انتقال پژوهش‌­ها استفاده می­‌کردند. شرکت نرم‌­افزاری ندا رایانه، با مدیریت ناصرعلی سعادت، نخستین شرکت ارائه‌دهنده خدمات تجاری اینترنت در سال ۱۳۶۳ بوده است.

اینترنت در ایران توسط شرکت زیرساخت و به طور انحصاری از ۹ نقطه مختلف تأمین و وارد کشور می‌شود و سپس در اختیار ۱۷ شرکت که دارای مجوز FCP یا پروانه ارتباطات ثابت هستند، قرار گرفته و این ۱۷ شرکت­ هستند که اینترنت را توزیع می­‌کنند. این شرکت‌ها می­‌توانند هرگونه خدمات ارتباطی و انتقال داده را بر بستر شبکه ارائه دهند و خدماتی از قبیل دسترسی به اینترنت پرسرعت، دسترسی به شبکه ملی اطلاعات، توزیع و فروش پهنای باند اینترنت، خدمات وای­فای و فیبر نوری را بر عهده دارند.

ایران مشتاق رشد اقتصاد دیجیتال خود است و بدین منظور شبکه ملی اینترنت (NIN) را نیز برای طرح‌های زیرساخت پهنای باند ثابت و پیشرفت کلی در ایجاد شهرهای هوشمند در دست راه‌اندازی دارد. از منظری وسیع، ایران فرصت­‌های قابل توجهی برای رشد در بخش مخابرات ارائه می­‌دهد. این کشور یکی از بزرگترین آمار جمعیت­‌ در خاورمیانه و تعداد زیادی از کاربران جوان و باهوش فناوری را در اختیار دارد که تقاضای قابل توجهی برای خدمات تلفن ثابت و تلفن همراه دارند.

دسته‌بندی اینترنت در ایران

اینترنت موجود در کشور به شرح زیر دسته‌بندی می‌­شود:

• اینترنت تلفن همراه

در حال حاضر سه شرکت همراه اول، ایرانسل و رایتل در این حوزه فعالیت اصلی را در بازار دارند. وضعیت بازار بر حسب تعداد مشترکین این نوع اینترنت در کشور در تصویر زیر نشان داده شده است.

وضعیت پوشش شبکه سه اپراتور در سطح استان تهران در نمودارهای زیر نشان داده شده است.

کیفیت خدمات اینترنت سه اپراتور ارائه‌دهنده اینترنت موبایل در تصویر زیر نشان داده شده است. کیفیت خدمات اینترنت با توجه به نیازمندی کاربران و کاربرد پراستفاده‌­تری که برای آن‌ها مطرح است، به ۵ دسته کاربران تجاری، کاربران بازی، کاربران تماس اینترنتی (صوتی و تصویری)، کاربران دانلود فایل‌­های حجیم، و کاربران وبگردی تقسیم می‌­شوند.

• اینترنت پهن‌­باند

تعداد اشتراک‌­های پهن­‌باند اینترنت ثابت کشور، به نشانگر تعداد اشتراک‌­های ثابت با سرعت بالای دسترسی به اینترنت عمومی (یک اتصال TCP/IP) با حداقل سرعت مساوی یا بیشتر از ۲۵۶ kbit/s  اشاره دارد. این نشانگر شامل مودم کابلی، DSL، فیبرهای ارائه شده به خانه‌­ها و ساختمان‌­ها، سایر اشتراک‌­های پهن­‌باند ثابت (باسیم)، پهن‌­باند ماهواره‌­ای و پهن‌­باند سیار ثابت زمینی است. این نشانگر به طور کلی بدون توجه به روش­‌های پرداخت اندازه‌­گیری شده است. در تصویر زیر وضعیت کلی بازار اینترنت ثابت نشان داده شده است.

برحسب طبقه بندی انواع اینترنت ثابت در کشور، در حال حاضر ۴ دسته اصلی اینترنت ثابت در کشور وجود دارد:

ضریب نفوذ اینترنت پهن­‌باند ثابت در کشور در حال حاضر حدود ۱۱% است که اینترنت xDSL با دارا بودن سهم حدود ۷۳% از این میان، بیشترین نوع اینترنت ثابت مورد استفاده در کشور است. در حال حاضر ۱۱ شرکت ارائه دهنده اصلی خدمات این نوع اینترنت در کشور هستند که در جدول زیر بر اساس رتبه‌­بندی کیفیت خدمات آن‌ها که توسط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی تدوین شده، نشان داده می‌شود.

با این حال براساس تعداد کاربر و مشترکین فعال، شرکت مخابرات ایران، در رتبه اول سهم از بازار اینترنت ثابت در کشور قرار می­‌گیرد. این شرکت به عنوان بزرگترین ارائه دهنده خدمات تلکامی و اینترنت پرسرعت در کشور، شناخته می‌­شود و به تنهایی سهم ۵۶% از اینترنت ثابت کشور را در اختیار دارد. تعداد مشترکین ADSL بهره­‌برداری شده به تفکیک سال برای این شرکت در نمودار زیر نشان داده شده است.

طبق آمار انتشار یافته توسط سازمان تنظیم مقرارت و ارتباطات رادیویی، تعداد اشتراک‌­های اینترنت پهن‌­باند ثابت کشور تا انتهای سه ماهه اول ۱۴۰۱ برابر با ۱۱,۰۳۳,۶۴۲ اشتراک فعال بوده که سهم بازار اینترنت پهن‌­باند شرکت مخابرات ایران بیش از ۵۶%، به عنوان پیشرو در این حوزه، از لحاظ تعداد مشترکین است. همچنین در حوزه اینترنت xDSL سهم بازار این شرکت بیش از ۷۰% بازار کشور است.

نهادهای ناظر

به طور کلی می‌‎توان گفت سامان‌دهی قانونی فضای مجازی در کشور طی سه سطح انجام می‌­شود.

• سطح اول

سیاست‌­های بالادستی قرار دارند که این سیاست­‌ها عموما در طرح­‌های توسعه و یا از سوی شورای عالی فضای مجازی که وظیفه سیاست­‌گذاری و تبیین چارچوب‌­های این حوزه را بر عهده دارد، تبیین می‌­شوند.

• سطح دوم

در این سطح، مجلس شورای اسلامی قرار دارد که وظیفه قانون­‌گذاری مطابق با سیاست‌­های تعریف شده توسط شورا را بر عهده دارد؛ ابلاغیه­‌های مرکز ملی فضای مجازی را نیز می‌­توان به مانند قوانین مجلس، در رده میانی قرار داد.

• سطح سوم

در این سطح نیز جزئیات قوانینی که توسط مجلس تعریف شده است، طی قوانین پایین­‌دستی و به موجب آیین­‌نامه‌­ها و مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات، شورای عالی اجرایی فناوری اطلاعات جزئی‌­تر به سازمان‌­ها ابلاغ و اجرا می‌­شوند. در حال حاضر در رده میانی یعنی مجلس، کمیسیون تخصصی برای فضای مجازی وجود ندارد و عموما موضوعات مرتبط با این حوزه در کمیسیون فرهنگی و یا قضایی مورد بررسی قرار می‌­گیرند. ورود حاکمیت به حوزه سیاست­‌گذاری شبکه­‌های کامپیوتری و استفاده از آن‌­ها از اواسط دهه ۷۰ با راه‌­اندازی شوراهایی مانند شورای عالی اطلاع‌­رسانی و شورای عالی انفورمایتک آغاز شد. بعدتر و در اوایل دهه انقلاب فرهنگی ۹۰، این شوراها در قالب شورای عالی فضای مجازی ادغام شده و وظیفه سیاست‌گذاری این حوزه را عهده‌دار شدند. سایر شوراهای صاحب نظر در این حوزه شامل مواردی است که در شماره دوم این مطلب منتشر خواهد شد.